Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), projelerin ve faaliyetlerin çevreye olası etkilerini belirlemek, bu etkileri en aza indirmeye yönelik önlemler geliştirmek ve sürecin işletme öncesinden işletme sonrasına kadar izlenip denetlenmesini kapsayan yasal bir süreçtir.

Türkiye’de ÇED uygulaması ilk kez 07.02.1993 tarihinde yayımlanan ÇED Yönetmeliği ile yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğe göre projeler, kapsam ve büyüklüklerine göre iki ana grupta incelenir:

• Ek-I Listesi: ÇED raporu hazırlanması zorunlu projeler
• Ek-II Listesi: Seçme-eleme kriterleri doğrultusunda ÇED’e tabi olup olmayacağı belirlenen projeler

Ek-I kapsamındaki projeler için “ÇED Olumlu” veya “ÇED Olumsuz” kararlarını verme yetkisi Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na aittir. Ek-II kapsamındaki projeler için ise “ÇED Gereklidir” veya “ÇED Gerekli Değildir” karar yetkisi 03.10.2013 tarihinden itibaren Valiliklere devredilmiştir. Yönetmelikte yer almayan projeler ise 2872 sayılı Çevre Kanunu ve ilgili mevzuat hükümlerine uygun şekilde, gerekli izin ve ruhsatların alınması koşuluyla yürütülebilir.

29 Temmuz 2022 tarihli ÇED Yönetmeliği ile süreç güncellenmiş, ardından 26 Haziran 2025’te yayımlanan değişikliklerle önemli yenilikler getirilmiştir. Bu değişikliklerden bazıları şunlardır:

• “Askıda ilan” tanımı genişletilmiş, ilanların hem fiziki hem de dijital ortamda yapılması zorunlu hale getirilmiştir.
• “ÇED proje alanı” kavramı netleştirilmiş ve “ÇED inceleme alanı” ifadesi güncellenmiştir.
• Enerji projelerinde kriterler yeniden düzenlenmiştir:
  
  • Rüzgâr enerjisi projeleri: 15 türbin ve üzeri projeler Ek-I, 1–15 türbin arası projeler Ek-II kapsamına alınmıştır.
  • Güneş enerjisi projeleri: 25 hektar ve üzeri projeler Ek-I, 7,5–25 hektar arası projeler Ek-II kapsamına alınmıştır.
• İletim hatlarında sınır uzunluk 15 km’den 50 km’ye çıkarılmıştır.
• Baraj, gölet, jeotermal ve madencilik projeleri için eşik değerler güncellenmiştir.

ÇED Yönetmeliği’ne göre, projeler için “ÇED Olumlu” veya “ÇED Gerekli Değildir” kararı alınmadıkça hiçbir teşvik, onay, ruhsat veya yatırım başlatılamaz. Aksi halde faaliyet durdurulmakta ve Çevre Kanunu’nun 20. maddesi kapsamında idari para cezaları uygulanmaktadır. Ayrıca, ÇED raporunda veya Proje Tanıtım Dosyasında belirtilen taahhütlere uyulmaması halinde de aynı yaptırımlar geçerlidir.

Sonuç olarak, ÇED kararları projelerin çevreye uyumlu şekilde planlanması ve uygulanması için temel bir adımdır. Ancak bu kararlar nihai izin niteliğinde olmayıp, proje sahiplerinin yürürlükteki mevzuat uyarınca diğer kurum ve kuruluşlardan da gerekli tüm izin, ruhsat ve onayları alması gerekmektedir.